Białystok – serce Podlasia pełne kultury i historii

Witaj w Białymstoku, prawie 300-tysięcznym mieście na wschodzie Polski – stolicy województwa podlaskiego. Odnajdziesz tu polski Wersal i barokowe ogrody, spróbujesz babki ziemniaczanej. Oczaruje Cię też bogata kultura i fascynująca historia.

Czy wiesz, że Białystok jest najlepszym miastem do życia w Europie? Tak przynajmniej wynika z raportu Komisji Europejskiej „Jakość życia w miastach europejskich” (2020). Według niego aż 95% mieszkańców jest zadowolonych z życia w Białymstoku. Białostoczanie wysoko oceniają poziom bezpieczeństwa, transport publiczny, dostępność infrastruktury i terenów zielonych. Cenią też jakość powietrza i czystość w mieście.

A czy Białystok jest przyjazny dla turystów? Bez wątpienia. Świetnie sprawdzi się w roli miejsca na weekendowy „city break” lub na dłuższy wyjazd, jako baza do zwiedzania całego regionu.

Perła baroku w Białymstoku

Na liście atrakcji króluje Pałac Branickich. Barokowa rezydencja z ogrodami w stylu francuskim bywa nazywana polskim Wersalem. Choć istnieje od XVI wieku, to obecny wygląd osiągnęła po wielu modyfikacjach. Rozpoczął je hrabia Stefan Mikołaj Branicki z magnackiego rodu herbu Gryf, niedługo potem uzyskując dla Białegostoku prawa magdeburskie nadane przez króla Jana III Sobieskiego (1692). Rozbudowę pałacu na wielką skalę kontynuował jego syn – znany z dobrego gustu i zamiłowania do sztuki hetman Jan Klemens Branicki. Dzięki zaangażowaniu do prac znakomitych specjalistów powstał obiekt, którego mogli pozazdrościć królowie i arystokraci z całej Europy.

Od lat 50. ubiegłego wieku siedzibę w Pałacu Branickich ma Uniwersytet Medyczny. Na kilkunastu kierunkach medycznych uczy się prawie sześć tysięcy studentów, w tym tych zagranicznych – z Europy, Stanów Zjednoczonych czy Arabii Saudyjskiej. W prawym skrzydle pałacu, tzw. oficynie północnej, mieści się Muzeum Historii Medycyny i Farmacji – prawdziwa skarbnica dóbr kultury i nauki. Obok dziejów Pałacu Branickich prezentowana jest w nim historia medycyny, która na dworze pojawiła się już w XVIII wieku z ufundowaną przez Izabelę Branicką szkołą dla położnych, natomiast w trakcie I wojny światowej pałac funkcjonował jako niemiecki szpital polowy.

Tak jak kiedyś, tak i dzisiaj zespół pałacowo-ogrodowy pozostał miejscem, gdzie miło spędza się czas. Gdy pogoda dopisuje, można spotkać tu tłumy. Barokowy ogród i jego piękno uznaje się za jeden z najlepszych przykładów tego typu realizacji na Starym Kontynencie. Przycięte bukszpany, rzeźby ukazujące znaki zodiaku i elementy małej architektury to wymarzona sceneria na spacer o każdej porze roku i dnia – lub wieczorem, gdy rezydencję oświetlają nastrojowe iluminacje. Potwierdzeniem tych zachwytów jest Złota Pinezka, czyli nagroda Google dla najlepiej ocenianych miejsc w Polsce, przyznawana na podstawie tysięcy opinii użytkowników Map Google – Pałac Branickich otrzymywał ją dwukrotnie.

Latem w ogrodach Branickich odbywają się: „Barokowe Ogrody Sztuki” – festiwal przywołujący atmosferę dawnej epoki i „Podlaskie Śniadanie Mistrzów” – popularny piknik organizowany przez białostockich restauratorów.

A jeśli mowa o kulinariach, to na tym polu Białystok wypada całkiem nieźle.

Białystok „od kuchni”

Odkrywanie smaków Białegostoku warto rozpocząć od kultowej babki ziemniaczanej, jej kuzynki kiszki i słynnych kartaczy. Ta pierwsza to lokalny przysmak i popisowe danie niejednej gospodyni. Ma chrupiący wierzch i delikatne wnętrze. Kartacze natomiast przypominają pyzy, przyrządza się je ze zmielonego mięsa i ziemniaczanego ciasta. Regionalnych przysmaków skosztujemy m.in. w restauracji „Kawelin”, „Zapiecek – Podlaskie Jadło” lub w barze „Podlasie” – można je odnaleźć na Rynku Kościuszki lub w jego okolicy.

Ci, którzy pragną osiągnąć wyższy stopień wtajemniczenia, powinni zapytać o białysy – pszenne bułeczki wypełnione cebulą i makiem oraz buzę, czyli słodko-kwaśny napój na bazie kaszy jaglanej. Białysy wywodzą się z tradycji żydowskiej, a buza przywędrowała do Białegostoku z Macedończykami. Obie pozycje są dostępne w „Żubrowisku”. Z dawnych przepisów czerpie też lokal „Mazel Tov”, gdzie serwuje się potrawy z kuchni żydowskiej – na przykład czulent lub holiszki oraz ulokowana przy wyjeździe na Supraśl tatarska restauracja „Halva”, częstująca swoich gości daniami z kuchni Wschodu.

To wciąż nie koniec poszukiwania smacznych miejsc. Podniebienie w Białymstoku ucieszy też kuchnia włoska i azjatycka. Zjemy tu dobrze przyrządzonego steka („Restauracja Sztuka Mięsa”), węgierski gulasz („Restauracja Tokaj”) i napijemy się dobrej kawy – na przykład w „Kafejeto”, „White Bear Coffee” lub „Fly High Coffee”. Wiele „smacznych” lokali umiejscowiło się przy ulicy Kilińskiego – najstarszej i jednej z najpiękniejszych ulic w mieście.

Wielokulturowa historia, fascynujące murale i dwa rezerwaty przyrody

Spacerując po Białymstoku, co krok można natknąć się na coś zadziwiającego – jak słynny mural „Dziewczynka z konewką”, namalowany przez Natalię Rak, którego popularność dotarła aż do Azji albo inny – z wizerunkiem babci Eugenii, przypominający o tym, jak ważne jest podtrzymywanie więzi z bliskimi. Odnajdywanie murali to zresztą niezły pomysł na pieszą lub rowerową wycieczkę – mapy kilkudziesięciu malunków są dostępne w punktach informacji turystycznej.

Na Rynku Kościuszki uśmiecha się późnobarokowy Ratusz, a tuż obok niego stoi pomnik młodego Ludwika Zamenhofa – twórcy języka esperanto. To nie przypadek, że idea uniwersalnego języka narodziła się właśnie w Białymstoku. Od zawsze spotykały się tu różne narody, religie, obyczaje i tradycje. Obok Polaków zamieszkiwali Żydzi, Litwinie, Rosjanie, Białorusini, Ukraińcy, Tatarzy, Niemcy i Romowie. O tej wielobarwnej przeszłości Białegostoku i całego Podlasia opowiada Centrum im. Ludwika Zamenhofa. Przypominają o niej również widoczne w krajobrazie miasta kopuły cerkwi.

Jak przystało na województwo podlaskie, Białystok to miasto pełne zieleni. Na jego terenie znajdują się dwa chronione rezerwaty przyrody – Las Zwierzyniecki i Las Antoniuk. Oba dają możliwość kontaktu z przyrodą dla całej rodziny. Wzdłuż oznakowanych ścieżek można spacerować, biegać albo jeździć na rowerze. Tuż obok Pałacu Branickich znajduje się Park Planty.

Liczne szlaki turystyczne ułatwiają poznawanie historii – na przykład tej związanej z fabrykantami. W drugiej połowie dziewiętnastego stulecia Białystok przodował w przemyśle włókienniczym, ustępując w tym względzie jedynie Łodzi. W zakładach produkowano wełniane tkaniny, koce, ubrania i nakrycia głowy. Złote czasy włókiennictwa minęły w czasie I wojny światowej, ale pozostały dawne majątki ich właścicieli.

Przy ulicy Lipowej stoi pałacyk Nowika, przy Warszawskiej bogato zdobione rezydencje Tryllingów i Cytronów, a na rogu Mickiewicza i Świętojańskiej o dawnej tożsamości przypominają pałacyk i zakłady Beckera – dzisiaj zmienione w galerię handlową. Wyjeżdżając z Białegostoku na południe, trzeba zobaczyć majątki Hasbacha i Krusensternów, ale w temacie architektury to jeszcze nie koniec – na rekomendację zasługują Białostocki Szlak Modernizmu i drewniana zabudowa dzielnicy Bojary.

Atrakcje kulturalne

Zwiedzając Białystok, warto zarezerwować trochę czasu na wizytę w instytucjach kultury i sztuki.

Opera i Filharmonia Podlaska – Europejskie Centrum Sztuki w Białymstoku imienia Stanisława Moniuszki to największa instytucja artystyczna w północno-wschodniej Polce. Jej bogaty repertuar przyciąga miłośników spektakli i koncertów, a monumentalny budynek otulony zielenią i wkomponowany w otoczenie, daje miejsce do odpoczynku. W letnie weekendy z tarasu widokowego można podziwiać panoramę Białegostoku.

Galeria Arsenał to uznane centrum sztuki współczesnej w Białymstoku. Instytucja powstała w 1965 roku i od tamtego czasu prezentuje przegląd najważniejszych zjawisk w polskiej sztuce. Siedziba galerii mieści się w zabytkowych wnętrzach kompleksu Pałacu Branickich i w modernistycznym budynku dawnej elektrowni.

Muzeum Pamięci Sybiru to jedna z najnowocześniejszych instytucji muzealnych w Polsce. Dokumentuje i opowiada trudną historię zsyłek polskiej ludności na wschód. Jej siedzibą jest dawny kompleks magazynów wojskowych. Muzeum Pamięci Sybiru zostało wyróżnione prestiżową Nagrodą Muzealną Rady Europy 2024.

Atrakcje dla dzieci

Białystok oferuje wiele atrakcji dla najmłodszych.

Jedna z nich to WidziMisie, czyli niewielkie figurki przedstawiające postacie niedźwiadków. Pojawiły się niedawno, ale szybko zaskarbiły sobie sympatię mieszkańców i turystów. Można je odszukać w różnych częściach miasta. Każdy miś wyróżnia się atrybutami nawiązującymi do historii Białegostoku.

Tym, którzy lubią zwierzęta, spodoba się wyjście do ogrodu zoologicznego. Zoo „Akcent” znajduje się na terenie Parku Konstytucji 3 Maja i prezentuje dzikie gatunki zwierząt zamieszkujących w regionie Podlasia. Są tu: żubr, ryś, żbik, wilk i wiele innych ssaków i ptaków. Spacer urozmaicają obiekty małej architektury, ławki i mostki. Wstęp na teren zoo jest bezpłatny. Latem jest ono dostępne dla zwiedzających od godz. 9.00 do 18.00.

Nauka o kosmosie budzi zainteresowanie wielu dzieci i dorosłych. Odpowiedzi na pytania o jego naturę można otrzymać w Planetarium i Obserwatorium Astronomicznym na kampusie Uniwersytetu w Białymstoku, przy ul. Ciołkowskiego. Odwiedzający ten unikalny kompleks mogą zasiąść w kameralnej sali z półsferycznym ekranem o średnicy 7 metrów i obejrzeć filmy lub projekcje na żywo z teleskopu. Obiekt jest dostępny dla zwiedzających w piątki i soboty.